Dây gắm còn có tên gọi khác là dây sót, cây vương tôn... từ lâu đã được nhân dân ta phát hiện sử dụng trong hỗ trợ điều trị nhiều bệnh tật trong đó điển hình là bệnh gout và viêm khớp.

1. Đặc điểm của cây dây gắm

1.1. Dây gắm là gì?

Cây dây gắm có tên tiếng Anh là Gnetum montanum, thuộc họ thân leo, chi thực vật hạt trần có chiều dài từ 10 – 14m, có màu xanh. Thân cây gắm to và có nhiều mấu, cành phình lên ở những đốt, vỏ màu nâu đen, đôi khi có róc ra thành từng mảnh.

• Lá cây gắm: mọc đối xứng, hình thuôn, dài khoảng 30cm, rộng 10cm, dày và nhẵn, mặt trên bóng và đậm màu, mặt dưới nhạt, đầu lá nhọn.
• Hoa dây gắm: hoa đực và cái mọc khác gốc, hoa đực mọc ở các mấu của cành thành từng dải dài khoảng 8cm, phân nhánh 2 lần. Hoa cái mọc thành chùm, phân nhánh 2 – 3 lần với những vòng lá noãn thưa, mỗi vòng khoảng 7 – 10 lá noãn.
• Quả cây gắm: hình bầu dục, có cuống ngắn, vỏ nhẵn bóng, bên ngoài có phủ một lớp sáp bóng, khi chín có màu vàng đỏ, đầu hơi có mũi nhọn, hạt to.

1.2. Phân bố và thu hái cây dây gắm

Dây gắm là loài thực vật trưởng thành và phát triển tốt ở những vùng có nhiều bóng râm, khí hậu quanh năm mát mẻ và độ ẩm cao. Vì vậy, dây gắm được tìm thấy chủ yếu ở những vùng rừng núi cao phía Bắc nước ta. Đây là loại cây mọc hoang, thân dây quấn chặt vào những cây cổ thụ trong rừng.

Cây gắm được tìm thấy nhiều ở những khu vực núi cao có khí hậu lạnh như Hà Giang, Lào Cai, Yên Bái, Tuyên Quang… Trong y học cổ truyền, cây dây gắm có rất nhiều công dụng, đặc biệt là trong điều trị cách bệnh về xương khớp, viêm khớp, bệnh gout…

Dây gắm thường được thu hái vào mùa thu đông hàng năm, là thời điểm cây đã ra hoa và kết trái. Các bộ phận của cây gắm đều có tính ứng dụng cao trong cuộc sống.

1.3. Thành phần hóa học trong dây gắm

Trong cây gắm có chứa các chất như tinh dầu, chất béo, triterpenoid, anthraquinon, antraglycosid, alkaloid, flavonoid, tannin, saponin, chất khử và acid hữu cơ. Nhờ vào những thành phần hóa học trong cây gắm, các chuyên gia và nhà nghiên cứu đã phát hiện ra những công dụng của cây gắm trong chữa bệnh.

Tinh dầu từ quả gắm từ xưa đã được sử dụng làm dầu để xoa bóp ngoài ra, giúp giảm xưng, giảm đau hiệu quả. Đặc biệt thân và rễ dây gắm có thể thu hái quanh năm và được sử dụng làm thuốc điều trị các bệnh về đau xương khớp.

Nguồn: Tạp chí khoa học và công nghệ.

2. Dây gắm có tác dụng gì?

Theo Y học cổ truyền, dây gắm vị đắng, có tính bình, thường được sử dụng để giảm đau, giải độc, chống viêm, kháng khuẩn và điều trị các bệnh về xương khớp vô cùng hiệu quả. Một số tác dụng của cây dây gắm có thể kể đến như:

- Giảm đau xương khớp và gân, giảm sưng tấy ở các khớp xương phù hợp cho những người mắc bệnh gout, người mãn tính;

- Hỗ trợ giảm đau, điều trị bong gân, làm liền gân xương khá hiệu quả;

- Lá gắm có thể sử dụng để đào thải độc tố do vết rắn cắn hoặc côn trùng cắn;

- Không gây tác dụng phụ, hỗ trợ bệnh nhân đang sử dụng nhiều thuốc, hạn chế phụ thuộc thuốc;

- Điều trị bệnh sốt, bệnh sốt rét;

- Rễ gắm có tác dụng điều trị rối loạn kinh nguyệt ở nữ giới.

Ngày nay theo Y học hiện đại, các chuyên gia đã nghiên cứu thêm một số công dụng của dây gắm:

- Tăng cường sức khỏe tim mạch;

- Có tác dụng chống co giật phế quản;

- Giảm suyễn, ho nhẹ.

3. Một số bài thuốc hay từ dây gắm

3.1. Dây gắm chữa bệnh xương khớp

Bài thuốc dây gắm chữa bệnh xương khớp: Kết hợp rễ dây gắm với ngũ gia bì, hy thiêm, thạch lựu, cốt toái bổ, ngưu tất, quán chúng, lá ké, tỳ giải, cẩu tích. Tất cả mang đi sấy khô và tán thành bột. Sau đó, vo thành viên là có thể uống với nước gừng, rượu hoặc ngâm rượu.

3.2. Bài thuốc cây lá gắm chữa lở sơn

Với những ai bị lở sơn, có thể sắc rễ cây gắm với nước và uống mỗi ngày 2 lần, các triệu chứng lở loét do dị ứng với sơn sẽ nhanh chóng lành lại do dây gắm có tác dụng sát khuẩn, giải độc hiệu quả.

3.3. Bài thuốc dây gắm chữa đau nhức gân xương

Dùng rễ gắm, ngũ gia bì, rễ rung rúc, vỏ cây hoa dẻ, rễ xích đồng nam, tầm gửi dâu, rễ cỏ xước, rễ tầm xuân, rễ bạch đồng nữ, rễ ô dược, rễ bưởi bung, rễ bươm bướm, cỏ roi ngựa, rễ chỉ thiên. Tất cả thái nhỏ, phơi khô và ngâm với 1 lít rượu trắng trong 15 ngày. Hãy dùng 1 chén nhỏ mỗi ngày trước khi đi ngủ, các triệu chứng đau nhức gân xương sẽ giảm dần.

3.4. Bài thuốc dây gắm chữa sốt rét

Chuẩn bị hạt cau, dây cóc, ô mai, thường sơn, lá mãng cầu ta tươi, thảo quả, dây gắm, hà thủ ô, cây chó đẻ sắc thành thuốc uống ngày 2 lần trước khi lên cơn sốt rét 2 giờ. Nếu không thấy thuyên giảm có thể dùng thêm sài hồ.

3.5. Bài thuốc dây gắm chữa rối loạn kinh nguyệt

Nghệ đen, bạch đồng nữ, rễ gắm, nhân trần, lá đuôi lươn, ích mẫu sắc uống hàng ngày, mỗi ngày 1 thang. Tình trạng rối loạn kinh nguyệt được cải thiện, giảm đau bụng kinh nguyệt.

3.6. Bài thuốc trị vàng da, ăn kém, mệt mỏi sau sinh

Chuẩn bị các vị dược liệu: rễ gắm 25 gam, hương phụ 10 gam, ích mẫu 20 gam, nhân trần 12 gam, ngải cứu 8 gam, nghệ đen 15 gam. Cho các nguyên liệu vào ấm. Sắc uống ngày 2 lần, dùng liên tiếp trong 10 ngày.

3.7. Bài thuốc chữa phong thấp từ rễ gắm

Chuẩn bị: rễ gắm, rễ cây cỏ xước, vỏ cây chân chim, rễ cây tầm xuân, rễ cây cà gai leo mỗi vị 20 gam. Sắc cùng 500ml nước đến khi còn khoảng 200ml. Kiên trì sử dụng trong 15 ngày, mỗi ngày uống 2 lần.

3.8. Bài thuốc lá gắm trị rắn cắn

Khi bị rắn cắn, không nên cử động để tránh chất độc lan nhanh. Hãy giã 1 nắm lá gắm, lọc lấy nước uống, còn bã đắp vào vết rắn cắn để hút độc. Sau khi sơ cứu thì đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được điều trị.

4. Công dụng của dây gắm trong điều trị bệnh gout

Trong y học hiện đại, gout là một dạng viêm khớp do rối loạn chuyển hóa purin, kiến axit uric lắng đọng gây viêm, sưng khớp. Trong Đông y, bệnh gout là hậu quả của suy giảm chức năng gan, thận, giảm khả năng đào thải axit uric qua đường tiểu.

Các tinh thể urat tích tụ ở khớp xương gây ra triệu chứng sưng viêm và sưng khớp gây khó khăn cho người bệnh trong việc đi lại, sinh hoạt, gây ra những biến chứng nguy hiểm như suy thận, tàn phế…

Từ lâu, dây gắm đã được người dân tộc Tày sống ở vùng Tây Bắc nước ta sử dụng để làm giảm các cơn đau nhức ở khớp do tăng axit uric máu. Cách sử dụng của họ cũng khá đơn giản là đun thân và rễ cây gắm đã phơi khô với nước và uống thay nước hàng ngày. Ngoài ra, còn 1 cách nữa là cô đặc các tinh chất của dây gắm thành cao gắm và pha với nước uống hàng ngày.

Vậy cách nấu cao gắm là gì? Chúng ta hãy cùng tìm hiểu kỹ hơn qua các bước dưới đây:

Bước 1: Dây gắm được chọn lọc kỹ lưỡng, nên chọn dây có độ tuổi từ 4 năm trở lên để đạt dược tính cao nhất.

Bước 2: Rửa sạch và để ráo.

Bước 3: Dây gắm được thái thành từng lát mỏng.

Bước 4: Cho dây gắm vừa chuẩn bị vào nồi, thêm nước sạch để nấu nhừ.

Bước 5: Cô đặc cao gắm. Đây chính là bước quan trọng nhất trong quy trình nấu cao vì nếu nhiệt độ không được kiểm soát thì sẽ khiến cho cao gắm bị cháy khét, dược tính trong cao sẽ bị giảm.

Bước 6: Rót vào chai để dùng dần.

Qua quá trình nghiên cứu, các chuyên gia cho biết, các tinh chất có trong dây gắm cho tác dụng hiệu quả trong hỗ trợ giảm sưng khớp, giảm đau khớp (đánh giá qua chỉ số Ritchie); hỗ trợ giảm axit uric, hiệu quả đạt 88,33%. 

5. Lưu ý gì khi sử dụng dây gắm chữa bệnh gout?

Tuy Dây gắm rất tốt cho bệnh gout, nhưng bất kì loại thuốc hay thảo dược nào cũng vậy, khi sử dụng cần phải có một số lưu ý nhất định, nếu không sẽ không có tác dụng hoặc xảy ra các tác dụng không mong muốn:

• Cần chọn đúng dây gắm nhựa đen (Gnetum montanum) mọc tại các vùng núi cao có khí hậu quanh năm mát mẻ và thu hái đúng mùa vụ như thế dây gắm mới cho hiệu quả tốt nhất.

• Sử dụng không quá 50g/ngày, không nên dùng quá định lượng trên vì có thể gây hạ huyết áp khiến cơ thể mệt mỏi, váng đầu chóng mặt.
• Bệnh gout vẫn là bệnh chưa điều trị được dứt điểm. Các loại thuốc, kể cả sản phẩm từ dây gắm cũng chỉ có tác dụng hỗ trợ điều trị, hỗ trợ giảm axit uric máu. Do vậy, bạn nên sử dụng thảo dược này liên tục theo đợt 3-6 tháng và nên định kỳ dùng nhắc lại để hỗ trợ kiểm soát gout tốt hơn.
• Phụ nữ đang trong giai đoạn thai kỳ không nên dùng: Tuy chưa có nghiên cứu khoa học nào về dây gắm cho thấy loại thảo dược này ảnh hưởng đến phụ nữ mang thai, nhưng tốt nhất vẫn không nên dùng bởi sự phát triển an toàn của thai nhi.

Chính vì những tác dụng tốt như vậy và nhu cầu sử dụng ngày càng cao nên dây gắm ngày càng khan hiếm. Tuy hiếm là vậy nhưng thị trường buôn bán dây gắm khô và cao gắm lại rất náo nhiệt với rất nhiều các cá nhân và cơ sở nấu cao gắm tự phát, không giấy phép. Đặt người dùng vào nguy cơ dễ mua phải “hàng dởm”, hàng kém chất lượng. Nên các chuyên gia về thảo dược khuyến cáo người dân không tự ý mua cao gắm và dây gắm về dùng khi chưa biết rõ nguồn gốc xuất xứ.

Ngoài ra, uống trà dây gắm hay sử dụng cao gắm để hỗ trợ giảm axit uric máu mang lại hiệu quả cao nhưng nhiều người còn e ngại bởi không có thời gian sơ chế, đun sắc.

6. Địa chỉ mua cao gắm và trà dây gắm chất lượng - uy tín - giá tốt

Với mong muốn mang loại thảo dược quý này đến gần hơn với người bị gout và thuận tiện hơn khi sử dụng, Công ty TNHH Thảo dược Kiên Minh đã cho ra đời viên uống Cao Gắm. Được chiết xuất 100% từ dây gắm thiên nhiên, mỗi viên nén Cao Gắm đều mang lại hiệu quả trong hỗ trợ điều trị bệnh gút, hỗ trợ giảm axit uric máu.

Kế thừa từ kinh nghiệm nấu cao gắm của người Tày tại vùng núi Yên Bái, sản phẩm viên uống Cao Gắm và trà dây gắm được sản xuất theo công nghệ hiện đại. Đối với dạng cao gắm, bạn có thể mang theo để sử dụng bất cứ lúc nào để không làm gián đoạn quá trình sử dụng.

• Quy trình sản xuất đạt tiêu chuẩn GMP-WHO. Dây gắm tươi sau khi thu hái được tiến hành sơ chế ngay nhằm giữ lại toàn bộ tinh chất của dây gắm cũng như an toàn cho người sử dụng. Các sản phẩm dây gắm của Kiên Minh đều đã được Bộ y tế cấp phép lưu hành trên toàn quốc.
• Với nguồn gốc tự nhiên, sử dụng viên uống Cao Gắm hỗ trợ điều trị gout và hỗ trợ giảm axit uric máu trong thời gian dài mà không lo các tác dụng phụ.

Như vậy, Dược Kiên Minh đã giúp các bạn độc giả hiểu rõ hơn về loại thảo dược quý dây gắm này cũng như các mẹo, bài thuốc dân gian này trong chữa bệnh, đặc biệt là bệnh Gout.