20/02/2023
Mía dò là vị thuốc được sử dụng rộng rãi trong các bài thuốc y học cổ truyền để điều trị thống phong (gout), tiểu buốt, phù thũng,... Cùng đọc ngay bài viết dưới đây để tìm hiểu xem cây mía dò chữa bệnh gì và cách dùng nó ra sao nhé.
1. Tổng quan về cây mía dò
1.1. Cây mía dò là cây gì?
Danh pháp khoa học: Costus speciosus (Koenig) Smith
Họ: Costaceae
Tên gọi khác: Củ chóc, đọt hoàng, tậu chó, cát lời, đọt đắng.
1.2. Mô tả hình dáng
- Mía dò là một loại cây thân thảo, chiều cao trung bình từ 50 - 60cm, thân cây thẳng đứng. Rễ cây mía dò mọc ngang, to, nạc và có thể phát triển tạo thành củ. Phần non của củ được bao bọc bởi một lớp vảy cùng nhiều lông ngắn.
- Lá mía dò thuôn hình trứng, mọc so le nhau, mặt trên nhẵn trong khi mặt dưới được bao phủ bằng lớp lông mịn. Khi còn non, lá xếp theo một đường xoắn ốc. Bẹ lá có lông hoặc nhẵn, khi còn non sẽ có màu lục nhạt, sau đó chuyển dần thành màu trắng ngà hoặc màu đỏ sẫm.
- Hoa mía dò mọc thành từng cụm ở phía ngọn thân, màu trắng và không có cuống. Các cụm hoa mọc rất sát nhau, có hình trứng, lá bắc sắp xếp thành từng đôi không đối xứng và có màu đỏ.
- Quả mía dò có màu đỏ sẫm, hình trứng hoặc hình bầu dục với 3 cạnh không đều nhau. Bên trong quả gồm nhiều hạt màu đen và nhẵn bóng. Mùa quả của cây mía dò thường rơi vào khoảng từ tháng 7 đến tháng 11 hàng năm.
1.3. Phân bố
Mía dò là loài cây ưa ẩm, ưa sáng và hơi chịu bóng. Cây thường mọc thành từng khóm lớn ở những vùng đất ẩm hoặc mọc xen kẽ với những cây cỏ khác nơi rừng núi, ven sông hồ,... Chính vì vậy, loại cây này thường phân bố tập trung tại các nước có khí hậu cận nhiệt đới và nhiệt đới. Mặc dù cây mía dò có thể phát triển ở cả miền núi và vùng đồng bằng nhưng lại ít gặp ở vùng đồng bằng hơn.
Cây mía dò có nguồn gốc từ khu vực châu Á. Trước đây, cây phân bố chủ yếu tại một số quốc gia như Malaysia, Thái Lan, Ấn Độ, Đài Loan, Việt Nam, Lào, Campuchia, Srilanka, một số tỉnh Trung Quốc như Vân Nam, Quảng Tây, Quảng Đông,... Hiện nay, giống cây này cùng đã được đưa đi trồng tại nhiều nước khác như quần đảo Cook, Fiji,...
Tại Việt Nam, có thể bắt gặp cây mía dò mọc hoang ở các tỉnh trung du và miền núi, trong đó thường thấy nhất là ở các tỉnh như Tuyên Quang, Thái Nguyên, Lai Châu, Lạng Sơn, Cao Bằng, Hòa Bình, Sơn La,... Khó tìm thấy cây mía dò tại các tỉnh đồng bằng. Tuy nhiên, hiện nay một số nơi đã trồng hoặc có cây mía dò mọc hoang ở ven kênh rạch, bờ ruộng hoặc nơi đất rộng. Các tỉnh đồng bằng có cây mía dò bao gồm Bến Tre, Đồng Tháp, Long An, Tiền Giang.
1.4. Bộ phận sử dụng, thu hái, sơ chế, bảo quản
Bộ phận sử dụng: Các bộ phận được sử dụng làm thuốc của cây mía dò bao gồm thân rễ, búp non, cành non, thân và lá. Trong đó, phần búp non còn được sử dụng như một loại rau ăn.
Thu hái: Dược liệu này được thu hái quanh năm. Riêng phần thân rễ thường được người dân thu hoạch vào mùa thu.
Chế biến: Sau khi thu hái về. dược liệu này được đem đi cắt bỏ các loại rễ con sau đó rửa sạch và thái thành phiến mỏng. Tiếp đó, người ta mang được liệu đi sấy hoặc phơi cho tới khi thật khô thì cho vào lọ hoặc bao kín để bảo quản. Trong trường hợp là thân rễ ở dạng khô, cần ủ thêm cho dược liệu mềm ra rồi mới mang đi thái phiến được. Trong khi đó, phần búp và cành non thì nên sử dụng ngay khi còn tươi.
Bảo quản: Bảo quản dược liệu ở nơi khô ráo và thoáng mát, tránh những nơi có độ ẩm và nhiệt độ quá cao.
1.5. Tính vị, quy kinh
Theo Y học cổ truyền, đây là vị thuốc có tính mát, vị cay và hơi đắng nhẹ, quy vào 2 kinh Can và Thận.
1.6. Thành phần hóa học
Thành phần của cây mía dò bao gồm một số hoạt chất chính sau đây:
Nước (chiếm 70%)
Anbuminoit
Hydrat cacbon
Diosgenin
Diosgenin
Saponin
1.7. Liều lượng và cách dùng
Cách sử dụng: Có thể sử dụng cây mía dò để uống trong, thoa bên ngoài hoặc sử dụng để thoa rửa bên ngoài khu vực bị bệnh đều được.
Liều lượng: Mỗi ngày nên sử dụng từ 10 - 15g để đạt được hiệu quả điều trị tốt nhất. Với trường hợp dùng ngoài, sử dụng với liều lượng phù hợp.
2. Cây mía dò có tác dụng gì?
Theo Y học cổ truyền, mía dò là vị thuốc có tác dụng kháng viêm, lợi tiểu, tiêu thũng, thanh nhiệt, giải độc. Ngày nay cũng đã có nhiều nghiên cứu về tác dụng của cây mía dò. Cùng đọc ngay phần tiếp theo của bài viết để tìm hiểu những lợi ích mà vị thuốc này mang đến cho sức khỏe nhé.
2.1. Tác dụng chống viêm
Cây mía dò được chứng minh là có khả năng chống viêm rõ rệt ở cả giai đoạn viêm cấp và viêm mạn tính. Cụ thể như sau:
Đối với trường hợp đang có tình trạng viêm cấp tính: Nghiên cứu cho thấy khi sử dụng cây mía dò với liều lượng từ 0,15 - 0,25g/kg để chữa chứng phù ở bàn chân của chuột cống sẽ có tác dụng ức chế phù đạt tới 32 - 58,5%. Mặt khác, trên mô hình thực nghiệm gây viêm nội khớp ở chuột cống trắng cho thấy, sử dụng cao mía dò ở liều 0,25g/kg sẽ có tác dụng ức chế tình trạng sưng khớp lên tới 55,6%.
Đối với trường hợp viêm mạn tính: Ở mô hình thực nghiệm gây u hạt trên chuột trắng cho thấy, trọng lượng u hạt giảm 29,5% nếu sử dụng mía dò với liều lượng 0,75g/kg và giảm 47,2% nếu sử dụng ở liều 1,25g/kg.
2.2. Cây mía đò có tác dụng giảm đau
Thí nghiệm tiến hành gây đau nội tạng của chuột nhắt trắng bằng cách tiêm vào vùng bụng một lượng dung dịch acid acetic. Sau đó, sử dụng mía dò với liều lượng 0,17g/kg sẽ khiến các lần đau quặn giảm 48,8% và sử dụng với liều lượng 0,25g/kg sẽ làm giảm 60% số lần đau.
2.3. Ảnh hưởng của cây mía dò tới khả năng sinh sản
Cho cả chuột cống cái và chuột cống đực sử dụng mía dò ở liều 0,7g/kg liên tục trong vòng 20 ngày. Đồng thời, tiến hành theo dõi quá trình giao phối xảy ra giữa chuột đực và cái. Kết quả nghiên cứu cho thấy, cao mía dò không hề ảnh hưởng tới khả năng sinh sản của chuột.
2.4. Tác dụng gây thu teo tuyến ức
Thí nghiệm tiến hành trên chuột cống trắng đực còn non, sử dụng cao mía dò tiêm dưới da với liều 0,3g/kg và 0,5g/kg. Kết quả cho thấy nó có tác dụng giảm trọng lượng của tuyến ức lần lượt là 34,5% và 49,7% so với lô đối chứng.
3. Cây mía dò chữa bệnh gì?
Qua phần trên của bài viết, có thể thấy chống viêm và giảm đau là 2 tác dụng nổi bật nhất của cây mía dò. Vậy ứng dụng những công dụng trên, người ta sử dụng cây mía dò chữa bệnh gì?
Theo dân gian Việt Nam, vị thuốc này thường được sử dụng để điều trị một số bệnh lý sau:
Thống phong (gout)
Giảm đau nhức
Tiểu buốt, tiểu dắt, nước tiểu vàng
Làm mát gan
Chữa viêm tai
Đau dây thần kinh
Thấp khớp
Đau lưng
Theo nền y học hiện đại của Ayurveda: Từ lâu, người dân nơi đây cũng đã dùng cây mía dò để trị bệnh. Cụ thể, thân rễ của vị thuốc này được sử dụng để điều trị:
Hen suyễn
Viêm cuống phổi
Sốt
Phát ban
Đến đây, chắc hẳn các bạn đều đã biết cây mía dò trị bệnh gì rồi đúng không?
4. Một số bài thuốc trị bệnh từ cây mía dò
Tùy vào từng mục đích điều trị khác nhau mà các bài thuốc từ thảo dược này cũng được áp dụng theo các cách khác nhau. Cụ thể như sau:
4.1. Bài thuốc trị thống phong (gout)
Chuẩn bị 10 - 20g mía dò. Sắc lấy nước uống hàng ngày. Cũng có thể sử dụng thuốc ở dạng cao lỏng. Kiên trì thực hiện đều đặn bài thuốc này hàng ngày để đạt được hiệu quả mong muốn.
4.2. Bài thuốc trị phù nề, viêm thận cấp
Chuẩn bị: 15g thân rễ mía dò khô hoặc 30g nếu dùng ở dạng tươi.
Cách làm: Cho toàn bộ nguyên liệu đã chuẩn bị đi rửa sạch sau đó cho vào ấm, thêm khoảng 1 lít nước rồi sắc với lửa nhỏ. Chờ tới khi nước đã sôi kỹ và cô cạn bớt rồi rót ra cốc uống.
4.3. Bài thuốc trị viêm mắt, viêm tai
Chuẩn bị: Ngọn cây mía dò tươi
Cách thực hiện: Mang ngọn mía dò tươi đã chuẩn bị đi nướng cho nóng lên. Tiếp đó, đem ép lấy nước rồi dùng nước cốt này nhỏ trực tiếp vào mắt hoặc tai đang bị viêm. Kiên trì áp dụng theo cách làm này từ 3 - 4 ngày, mỗi ngày tối thiểu 2 lần thì các triệu chứng sẽ thuyên giảm đáng kể.
4.4. Bài thuốc trị viêm đường tiết niệu
Trong trường hợp bị viêm đường tiết niệu với các triệu chứng như tiểu rắt, tiểu buốt, người bệnh có thể áp dụng bài thuốc dưới đây:
Chuẩn bị: Rễ mía dò khô, rễ cỏ tranh, rau ngô, lá mã đề mỗi vị 10g.
Cách thực hiện: Cho toàn bộ nguyên liệu này sắc cùng 1,5 lít nước. Lấy nước uống hàng ngày.
5. Lưu ý khi sử dụng cây mía dò
Cũng như những thảo dược khác, sử dụng cây mía dò điều trị bệnh được đánh giá là một phương pháp tương đối an toàn nhưng cũng không tránh khỏi một số tác dụng phụ không mong muốn nếu bạn sử dụng nó sai cách. Để hạn chế tình trạng này, bạn cần chú ý một số điều sau trong quá trình sử dụng cây mía dò:
Sử dụng đúng liều lượng: Trong trường hợp dùng quá liều mía dò tươi có thể gây ra tình trạng ngộ độc với các biểu hiện bao gồm buồn nôn, nôn mửa, đau bụng và chóng mặt. Do đó, không được tự ý sử dụng mía dò tươi với liều lượng lớn và liên tục trong thời gian quá dài.
Đối với phụ nữ có thai: Không nên tự ý sử dụng để tránh ảnh hưởng tới sự phát triển của thai. Chỉ nên sử dụng khi có chỉ định từ bác sĩ hoặc những người có chuyên môn.
Hy vọng qua bài viết trên đây đã giúp bạn đọc trả lời được câu hỏi cây mía dò chữa bệnh gì. Hãy sử dụng vị thuốc này đúng cách để tận dụng được những lợi ích mà nó mang đến cho sức khỏe nhé.
