27/07/2022
Từ lâu, củ khúc khắc đã được biết đến như một vị thuốc quý giúp bổ gân cốt, được ứng dụng trong điều trị các bệnh về xương khớp và nhiều bệnh lý khác. Trong bài viết sau đây, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu cụ thể hơn về tác dụng, cách dùng và những lưu ý khi sử dụng vị thuốc này nhé.
1. Những thông tin thú vị về cây khúc khắc mà bạn cần biết
1.1. Cây khúc khắc là gì?
Cây khúc khắc là loại cây thuộc họ Kim cang (Smilacaceae), có tên khoa học là Smilax glabra Roxb. Nó còn có nhiều tên gọi khác như thổ phục linh, sơn trư phấn, sơn lì lương, dây chắt, thổ tỳ giải, hồng thổ linh, kim cang, dây khum, linh phạn đoán, cậm cù, tơ pớt (theo cách gọi của dân tộc Kho) hay mọt hoi đòi (theo cách gọi của dân tộc Dao)
1.2. Đặc điểm sinh học
- Cây khúc khắc thuộc loại cây thân leo sống lưu niên. chiều dài trung bình từ 4 - 5m, một số cây có thể dài tới 10m. Cây có nhiều cành mảnh, nhỏ, không có gai, thường có các tua cuốn dài.
- Lá khúc khắc mọc so le, hình bầu dục, đầu nhọn, chiều dài từ 5 - 13cm, chiều rộng từ 3 - 7cm, hơi mỏng nhưng chắc, cứng, gồm 3 gân nhỏ từ gốc kèm theo nhiều gân con.
- Hoa khúc khắc mọc thành cụm, mỗi cụm có từ 20 - 30 hoa nhỏ, Hoa màu xanh nhạt, hoa cái và hoa đực riêng rẽ. Quả khúc khắc là loại quả mọng, hình cầu, có 3 hạt. Quả chín có màu tím đen hoặc màu đỏ. Mùa hoa thường vào tầm tháng 5 - tháng 6 hàng năm, mùa quả thường từ tháng 7 - tháng 10 hàng năm.
- Rễ củ có kích thước không đồng đều, hình trụ dẹt, có nhiều chồi và các rễ con mọc ra như mấu. Mặt ngoài màu nâu, bên trong ruột màu nâu đỏ nhạt hoặc màu trắng, sờ vào có chất bột, khi nhúng vào nước cảm giác hơi trơn và dính.
1.3. Bộ phận sử dụng, cách thu hái và bào chế
Bộ phận sử dụng: Người ta thường sử dụng phần thân rễ để làm thuốc.
Thu hái: Phần thân rễ được thu hái quanh năm. Tuy nhiên, thời điểm thích hợp để thu được dược liệu với dược tính cao nhất là vào mùa hè.
Bào chế: Dược liệu tươi sau khi thu hoạch về đem rửa sạch sẽ, cắt sạch rễ con xung quanh sau đó sơ chế bằng nhiều cách như:
Để nguyên cả củ đem phơi hoặc sấy khô
Ngâm nước nóng vài phút sau đó thái lát, phơi khô
Ủ 3 ngày cho củ mềm rồi thái lát mỏng và đem phơi ngoài nắng hoặc đem sấy khô.
1.4. Phân bố
Khúc khắc là loài cây thân leo mọc hoang, thường gặp ở nhiều nước châu Á như Trung Quốc, Myanmar, Campuchia, Việt Nam, Lào, Thái Lan, Ấn Độ,...
Tại Việt Nam, cây thường sinh trưởng ở các vùng đồi núi, thung lũng hay rừng thưa, từ các tỉnh miền núi vùng Tây Bắc, dọc theo dãy Trường Sơn cho đến các tỉnh Nam Trung Bộ như Bình Thuận, Khánh Hòa.
1.5. Thành phần hóa học
Trong phần thân rễ hay củ khúc khắc có những thành phần hóa học nổi bật như:
Tinh bột
Stigmasterol
Sitosterol
Diosgenin
Smilax saponin
Tannin
β-sitosterol
Tinh dầu
Chất nhựa
2. Củ khúc khắc có tác dụng gì?
Với bảng thành phần bao gồm nhiều dược chất quý như trên, người ta sử dụng củ khúc khắc trị bệnh gì? Trong phần tiếp theo của bài viết, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu ngay những công dụng nổi bật của dược liệu này nhé.
2.1. Tác dụng của củ khúc khắc theo Y học Cổ truyền
Theo Đông y, củ khúc khắc là vị thuốc có tính bình, vị hơi chát, nhạt, hơi ngọt, quy vào 2 kinh Can và Vị.
Công năng, chủ trị: Thảo dược này có công dụng lợi gân cốt, khử phong thấp, thanh nhiệt trừ thấp, giải độc. Được sử dụng trong điều trị các chứng đau nhức xương khớp, tiêu chảy hoặc vết thương mụn nhọt khó lành…
Liều lượng sử dụng:
Nếu sắc uống, sử dụng từ 10 - 60g/ngày
Nếu dùng ngoài da, tán mịn đắp lên với liều lượng thích hợp.
2.2. Tác dụng của củ khúc khắc theo Y học Hiện đại
Qua các nghiên cứu thực nghiệm tiến hành trên mô hình động vật, các nhà khoa học đã chỉ ra củ khúc khắc mang đến một số công dụng như sau:
Trong thành phần của củ khúc khắc có chứa Astilbin, một hoạt chất có khả năng làm giảm acid uric máu hiệu quả. Bên cạnh đó, hoạt chất Catalase có trong dược liệu này còn góp phần giảm tình trạng oxy hóa xảy ra khi lượng acid uric máu tăng lên quá cao.
Cải thiện tình trạng stress oxy hóa và viêm xảy ra trên thận do acid uric máu cao thông qua việc thúc đẩy quá trình đào thải acid uric.
6 loại Flavonoid (engeletin, epicatechin, isoastilbin, neoisoastilbin, astilbin, neo astilbin) có khả năng chống viêm và chống oxy hóa mạnh mẽ.
Hàm lượng chất chống oxy hóa cũng như chất chống viêm dồi dào trong củ khúc khắc giúp hỗ trợ điều trị hiệu quả tình trạng độc thận do chì.
Có tác dụng chống oxy hóa, bảo vệ tế bào gan trên chuột có tổn thương gan.
Với liều nhỏ, dược liệu này kích thích tiêu hóa, tuy nhiên, nếu sử dụng liều quá cao dễ dẫn đến nôn mửa, biếng ăn,...
Dịch chiết từ củ khúc khắc có khả năng chống dị ứng mạnh.
Glycoprotein trong thành phần của dược liệu này có tác dụng kháng virus hiệu quả.
3. Bài thuốc từ củ khúc khắc
Tận dụng những lợi ích tuyệt vời mà củ khúc khắc mang đến cho sức khỏe con người, từ xưa dân gian đã có nhiều bài thuốc trị bệnh hiệu quả từ vị thuốc này. Hãy cùng chúng tôi tham khảo ngay một số bài thuốc từ củ khúc khắc được sử dụng rộng rãi trong phần tiếp theo của bài viết nhé.
3.1. Bài thuốc trị gout, đau nhức xương khớp, phong thấp
Bài thuốc 1:
Chuẩn bị: 20g khúc khắc; cẩu tích, tục đoạn, cốt toái bổ mỗi vị 12g
Cách tiến hành: Sắc toàn bộ hỗn hợp trên lấy nước uống, chia nhỏ thành 3 lần uống trong ngày, mỗi ngày uống 1 thang. Nên uống trước khi ăn 1 giờ.
Bài thuốc 2:
Chuẩn bị: 20g khúc khắc; ngưu tất, hy thiêm, lá lốt mỗi vị 12g.
Cách tiến hành: Sắc toàn bộ hỗn hợp trên lấy nước uống, chia nhỏ thành 3 lần uống trong ngày, mỗi ngày uống 1 thang.
Bài thuốc 3:
Chuẩn bị: 20g khúc khắc; 16g hy thiêm; thương nhĩ tử, ngải cứu, ngưu tất mỗi vị 12g.
Cách tiến hành: Sắc toàn bộ hỗn hợp trên lấy nước uống, chia nhỏ thành 3 lần uống trong ngày, mỗi ngày uống 1 thang.
3.2. Bài thuốc trị tê thấp và đau nhức gân xương
Bài thuốc 1:
Chuẩn bị: 50g khúc khắc, 100g thịt lợn nạc
Cách tiến hành:
Khúc khắc gọt vỏ rồi thái thành miếng vừa ăn. Thịt lợn nạc băm nhỏ
Nấu chín thành canh, cần hạn chế nêm nếm gia vị
Bài thuốc 2:
Chuẩn bị: 20g thổ phục linh; 6g bạch chỉ; 10g ráng bay; đương quy, củ ráy rừng mỗi vị 8g
Cách tiến hành: Sắc toàn bộ hỗn hợp trên lấy nước uống, chia nhỏ thành 2-3 lần uống trong ngày, mỗi ngày uống 1 thang.
3.3. Bài thuốc trị bệnh vảy nến
Bài thuốc 1:
Chuẩn bị: 80g khúc khắc (thổ phục linh), 120g cây cải trời (hạ khô thảo nam)
Cách tiến hành:
Đem sắc 2 vị thuốc trên cùng 2 lít nước, đun tới khi cô cạn còn lại một nửa thì tắt bếp.
Chia nhỏ thuốc thành 4 lần, uống vào sáng, trưa, chiều và tối.
Nên kiên trì thực hiện theo cách này từ 1 đến 2 tháng để cảm nhận rõ công dụng của thuốc.
Bài thuốc 2:
Chuẩn bị: 40g thổ phục linh; uy linh tiên, huyền sâm mỗi vị 12g, sinh địa, ké đầu ngựa, khương hoạt mỗi vị 16g; đương quy, hà thủ ô mỗi vị 20g
Cách tiến hành:
Đem sắc hỗn hợp thuốc trên cùng 2 lít nước, đun tới khi cô cạn còn lại một nửa thì tắt bếp.
Chia đều uống trong ngày, mỗi ngày 1 thang.
3.4. Bài thuốc trị thấp khớp
Chuẩn bị:
Khúc khắc, ngạch mễ, ké đầu ngựa, hy thiêm, thạch cao mỗi vị 20g
Bạch thược, phòng phong, tang chi, đan sâm, liên kiều, chi mẫu, ý dĩ mỗi vị 12g
Quế chi, xương truật mỗi vị 8g
Ngân hoa, tỳ giải, kê huyết đằng mỗi loại 16g.
Cam thảo 6g
Cách tiến hành: Sắc toàn bộ hỗn hợp trên lấy nước uống, chia nhỏ thành 2-3 lần uống trong ngày, mỗi ngày uống 1 thang.
5. Những điều cần chú ý khi sử dụng củ khúc khắc
Củ khúc khắc hay thổ phục linh được xem là một trong những vị thuốc quý được dùng trong điều trị các bệnh xương khớp, nhất là bệnh gout. Tuy nhiên, trong quá trình sử dụng, để tránh gặp phải tác hại của củ khúc khắc, người dùng cần lưu ý một vài trường hợp sau:
Khúc khắc kỵ nước trà, nếu sử dụng chung có thể dẫn đến tình trạng rụng tóc.
Bà bầu hoặc phụ nữ đang cho con bú nên tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc người có chuyên môn trước khi quyết định sử dụng.
Người can thận âm hư, người bị dị ứng với bất cứ thành phần nào có trong củ khúc khắc cần cân nhắc khi sử dụng.
Người đang gặp các vấn đề về đường tiêu hóa không nên sử dụng củ khúc khắc vì trong thảo dược này có chứa hàm lượng tanin cao, dễ dẫn đến rối loạn tiêu hóa hoặc kích ứng niêm mạc dạ dày, ruột.
Trong trường hợp muốn sử dụng kết hợp với các thuốc khác, cần liệt kê đầy đủ với bác sĩ để tránh các tương tác thuốc nếu có
Khúc khắc có tác dụng lợi tiểu mạnh, do đó không nên sử dụng chung với thuốc điều trị bệnh khác.
6. Làm gì để tăng hiệu quả điều trị gout?
Mặc dù củ khúc khắc được áp dụng trong nhiều bài thuốc, tuy nhiên người bệnh không nên quá thần thánh hóa công dụng của thảo dược này. Để quá trình điều trị bệnh gout đạt hiệu quả tốt nhất, người bệnh cần kết hợp với chế độ ăn uống sinh hoạt lành mạnh. Cụ thể như sau:
Hạn chế các thực phẩm giàu nhân purin hoặc có hàm lượng đạm cao như hải sản, nội tạng động vật, các loại thịt đỏ.
Tăng cường chế độ xanh trong thực đơn ăn uống hàng ngày bằng việc bổ sung các loại rau củ quả, ngũ cốc, thịt trắng, tinh bột, vitamin C,...
Người bệnh gout cần uống nhiều nước để hòa loãng lượng acid uric máu đồng thời tăng cường quá trình đào thải hợp chất này ra khỏi cơ thể qua thận.
Tuyệt đối kiêng uống rượu bia, hạn chế sử dụng nước ngọt và các thực phẩm giàu chất béo.
Luôn giữ một tinh thần thoải mái, tránh căng thẳng, có thời gian nghỉ ngơi hợp lý
Luyện tập thể dục thể thao thường xuyên, lựa chọn những bài tập phù hợp với người bệnh gout
Trên đây là những thông tin cơ bản về đặc điểm, công dụng, cách dùng và những lưu ý khi sử dụng củ khúc khắc mà bạn nên biết. Hãy dùng vị thuốc này đúng cách để tận dụng được những lợi ích tuyệt vời mà nó mang đến cho sức khỏe nhé.
