19/04/2024
Theo người Ấn Độ, dây thìa canh được coi là “Khắc tinh của tiểu đường”. Cùng tìm hiểu ngay những tác dụng thần kỳ và cách sử dụng của thảo dược này!
1. Dây thìa canh
1.1. Thông tin chung về dây thìa canh
Dây thìa canh hay dây muôi, lõa ti rừng có tên khoa học là Gymnema sylvestre là một loại cây thân thảo thuộc chi Lõa ti rừng (Gymnema), họ Trúc Đào (Apocynaceae). Thìa canh có nguồn gốc từ miền trung và miền tây Ấn Độ, vùng nhiệt đới Châu Phi và Úc.
Không chỉ phổ biến ở Việt Nam, dây thìa canh còn được sử dụng ở các nước khác với các tên gọi khác nhau như: ở Ấn độ với tên Diabeticin, Mỹ với tên Sugarest, Singapore với tên Glucoscare,... đều liên hệ đến tác dụng hạ đường huyết của nó.
1.2. Đặc điểm của dây thìa canh
- Đây là cây thân thảo, dạng dây leo, có chiều cao khoảng từ 6 - 10 mét, thân có nhựa mủ màu trắng. Bên trong thân cây có những lỗ bì thưa, đường kính 3mm với các đoạn lóng có kích thước khoảng 8 - 12cm.
- Lá thìa canh rộng 2,5 - 5 cm, dài khoảng 6 - 7 cm. Phiến lá hình bầu dục. Đầu lá nhọn, có các gân phụ ở mặt dưới. Thông thường là 4 - 6 cặp. Lá được gắn với thân bởi cuống dài khoảng 5-8mm. Lá sẽ bị nhăn lại nếu ở dạng khô.
- Hoa thìa canh nhỏ, màu vàng mọc thành từng tán ở nách lá. Hoa thường ra vào tháng 7 và đến tháng 8 bắt đầu kết quả.
- Phần quả dài 6cm, hạt dẹp. Khi chín, quả tách riêng thành 2 nửa giống như 2 chiếc thìa, chính vì vậy mà dân gian gọi là cây dây thìa canh hay dây muôi.
1.3. Phân loại dây thìa canh
Dựa vào đặc điểm hình thái lá, hiện nay dây thìa canh được chia thành 2 loại chính:
- Dây thìa canh lá nhỏ: Như tên gọi thì cây này có lá nhỏ, nhựa màu trắng hoặc hơi vàng, có vị ngọt rất nhẹ. Dây thìa canh lá nhỏ được sử dụng nhiều từ xa xưa, không chỉ riêng ở Việt Nam mà còn nhiều quốc gia khác như Ấn Độ, Hàn Quốc, ... Đã có rất nhiều công trình nghiên cứu cho thấy tác dụng trị tiểu đường vô cùng hiệu quả của loại lá này. Và hiện nay các sản phẩm chức năng dây thìa canh cũng được điều chế chủ yếu từ chúng.
- Dây thìa canh lá to: Lá to, nhựa màu vàng đậm, có vị ngọt đậm và mùi vị lưu lại lâu hơn. Theo một số nghiên cứu của PGS Tiến sĩ Trần Văn Ơn, ông chỉ ra rằng dây thìa canh lá to có chứa nhiều gymnemic acid, giúp cải thiện bệnh tiểu đường tốt hơn nhiều so với loại lá nhỏ. Tuy nhiên vẫn chưa thể kết luận được rằng thìa canh lá to có tác dụng tốt hơn và nên sử dụng rộng rãi (Theo nguồn: Tuoitre).
1.4. Dây thìa canh thường mọc ở đâu?
Dây thìa canh được tìm thấy và được sử dụng như một loại thảo dược chữa bệnh tiểu đường từ lâu tại Ấn Độ. Ngày nay, dây thìa canh phân bố ở khắp nơi trên thế giới nhưng cây phát triển nhiều nhất ở thung lũng Paltacot miền Trung Nam Ấn Độ.
Tại Việt Nam, dây thìa canh được tìm thấy vào năm 2006 và sớm được sử dụng trong các các bài thuốc dân gian trị tiểu đường.
Loại thảo dược này phân bố rộng rãi ở nhiều tỉnh miền Bắc Việt Nam, hiện nay dây thìa canh được trồng và thu hoạch một cách khoa học.
Do nhu cầu để sản xuất và sử dụng làm thuốc nên phương pháp trồng phải đạt chuẩn chất lượng, đủ các yếu tố về phân bón, môi trường chăm sóc để cây thuốc được phát triển tốt và đảm bảo được yếu tố an toàn.
1.5. Bộ phận sử dụng
Tất cả các bộ phận của dây thìa canh đều được sử dụng để làm vị thuốc. Mỗi bộ phận của cây chứa lượng hoạt chất khác nhau và do đó được dùng điều trị các bệnh lý khác nhau.
1.6. Thu hái, chế biến
- Dây thìa canh có thể thu hái quanh năm và có thể sử dụng dưới dạng tươi và khô đều được.
- Nếu dùng dạng khô thì dây thìa canh sau khi hái về bạn sẽ đem rửa sạch, để ráo, cắt nhỏ, phơi khô là được. Dây thìa canh phơi khô có thể sử dụng lâu dài nhưng phải được bảo quản trong bọc kín, để nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ẩm ướt.
1.7. Thành phần hóa học
Theo TS Phùng Tuấn Giang, dây thìa canh có chứa hoạt chất quý là axit gymnemic có tác dụng cải thiện bệnh tiểu đường hiệu quả.
Ngoài ra, cây thìa canh còn chứa nhiều các hoạt chất khác như flavonoid, anthraquinone, hentriacontane, pentatriacontane, resins, α và β-chlorophylls, phytin, D-quercitol, axit butyric, axit formic, peptide gumarin … có tác dụng giảm mỡ máu, hỗ trợ điều trị cao huyết áp,...
2. 6 tác dụng của dây thìa canh
2.1. Giảm cảm giác thèm đường
- Dây thìa canh có hoạt chất chính là axit gymnemic có khả năng ngăn các thụ thể đường trên vị giác của bạn. Từ đó làm giảm khả năng nếm được vị ngọt và khiến đồ ngọt trở nên kém hấp dẫn hơn. Việc giảm cắt giảm đường là vô cùng cần thiết trong thực đơn của người tiểu đường, giúp ổn định đường huyết và cải thiện bệnh. (Nguồn: NIH)
- Một nghiên cứu của NIH khi cho một nửa người tham gia sử dụng chiết xuất dây thìa canh cho thấy những người này trở nên ít thèm đồ ngọt hơn trong bữa ăn tiếp theo và có khả năng giảm lượng thức ăn so với nhóm người không sử dụng.
2.2. Giảm lượng đường trong máu
- Dây thìa canh còn có công dụng giảm lượng đường trong máu. Tương tự như tác dụng của nó đối với vị giác, dây thìa canh có thể ngăn chặn các thụ thể đường hấp thụ vào ruột của bạn, làm giảm lượng đường trong máu sau khi ăn. Tuy nhiên thì nó vẫn chưa được khuyến cáo nên được sử dụng như một loại thuốc điều trị tiểu đường độc lập. (Nguồn: Diabetes In Control Newsletter)
- Sử dụng từ 200-400mg dây thìa canh giúp giảm sự hấp thu của đường trong ruột. Đối với những người có lượng đường trong máu cao hoặc HbA1c cao có thể sử dụng để giảm đường lúc đói và sau khi ăn. Tuy nhiên nếu bạn đang sử dụng thuốc tây thì cần tham khảo ý kiến của bác sĩ.
2.3. Tăng sản xuất insulin
Dây thìa canh có khả năng kích thích sản xuất insulin trong tuyến tụy, thúc đẩy quá trình tái tạo các tế bào sản xuất insulin. Điều này có ý nghĩa giúp giảm lượng đường trong máu của các bệnh nhân tiểu đường. (Theo NIH)
2.4. Cải thiện cholesterol và chất béo trung tính, giảm nguy cơ mắc các bệnh tim
Bên cạnh công dụng nổi bật là giảm lượng đường trong máu và giảm cảm giác thèm đường, nghiên cứu còn cho thấy dây thìa canh có khả năng làm giảm lượng mỡ trong máu và cholesterol LDL “xấu”.
Ngoài ra, một nghiên cứu NIH ở những người béo phì ở mức độ vừa phải cho thấy chiết xuất từ thìa canh làm giảm chất béo trung tính và cholesterol “LDL” xấu lần lượt là 20,2% và 19%. Hơn nữa, nó còn làm tăng mức cholesterol HDL “tốt” lên 22%.
Tác dụng tích cực của thìa canh đối với LDL và chất béo trung tính có thể góp phần làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch.
2.5. Hỗ trợ giảm cân
Dây thìa canh được nghiên cứu là có công dụng hỗ trợ giảm cân ở cả người và động vật. Một nghiên cứu của NIH ở 60 người béo phì có sử dụng chiết xuất từ dây thìa canh cho thấy trọng lượng cơ thể giảm từ 5-6% và lượng thức ăn cũng giảm đi so với trước đó.
Ngoài ra dây thìa canh còn có công dụng giảm cảm giác thèm ngọt, từ đó giúp bạn ăn ít đồ ngọt hơn và tiêu thụ ít calo hơn. Sự thiếu hụt calo có thể hỗ trợ giảm cân.
2.6. Hỗ trợ giảm viên
Dây thìa canh được nghiên cứu là có đặc tính chống viêm nhờ hai hợp chất tannin và saponin. Lá thìa canh được coi là có tác dụng kích thích miễn dịch, nghĩa là chúng có thể điều chỉnh hệ thống miễn dịch, giảm viêm (Theo NIH).
Điều này còn đặc biệt quan trọng với người tiểu đường vì cơ thể của họ nhạy cảm, vết thương trở nên lâu lành và khả năng kháng viêm kém.
3. Cách sử dụng dây thìa canh
Dây thìa canh được sử dụng tốt nhất vào sau bữa ăn, cách từ 20-30 phút. Bởi ngay sau khi nạp năng lượng, cơ thể sẽ hấp thụ một lượng đường khá lớn khiến lượng đường trong máu tăng cao. Do vậy, sử dụng dây thìa canh vào khoảng thời gian này sẽ giúp ổn định đường huyết.
Bạn có thể sử dụng dây thìa canh theo những cách dưới đây:
- Sử dụng dây thìa canh tươi: Theo dân gian, dây thìa canh được giã nát sau đó đắp lên vết thương để giảm viêm và mau lành.
- Hãm nước dây thìa canh khô chữa tiểu đường:
- Chuẩn bị nguyên liệu: 30 gam dây thìa canh khô và 1 lít nước.
- Hỗn hợp này được đun trong 5 phút, sau đó rót ra phích hay bình để giữ nóng.
- Sử dụng hỗn hợp 3 lần / ngày, uống sau bữa ăn 15 - 20 phút.
- Nước uống có vị dễ chịu, mùi thơm do đó không gây cảm giác khó chịu hay khó uống đối với người sử dụng.
- Hãm dây thìa canh với cây xạ đen trị tiểu đường:
- Chuẩn bị: 20g dây thìa canh khô, 50g cây xạ đen.
- Đổ từ 1,5-2l nước, đun ở lửa nhỏ trong khoảng 30 phút.
- Uống hàng ngày như nước trà, nên uống sau ăn 30 phút để đạt kết quả tốt nhất.
- Hãm dây thìa canh với giảo cổ lam trị tiểu đường:
- Chuẩn bị: 25g dây thìa canh khô, 25g giảo cổ lam.
- Thêm 1,5l nước đun sôi. Sau đó vặn lửa nhỏ duy trì trong 15 phút.
- Lọc lấy nước và uống sau khi ăn khoảng 30 phút.
4. Đối tượng nên sử dụng dây thìa canh
Dưới đây là những đối tượng sử dụng dây thìa canh:
- Người đang bị tiểu đường hoặc tiền tiểu đường.
- Người béo phì, có mong muốn giảm cân.
- Người bị cao huyết áp hoặc tim mạch.
Mặc dù dây thìa canh có nhiều công dụng đối với sức khỏe con người nhưng không phải đối tượng nào cũng có thể sử dụng. Dưới đây là những đối tượng không nên sử dụng dây thìa canh:
- Phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú.
- Trẻ em dưới 18 tuổi.
- Người đang điều trị đặc biệt, phải sử dụng nhiều loại thuốc.
- Người đang chữa bệnh thận, bệnh gan.
- Người dị ứng với các thành phần của dây thìa canh.
- Người đang bị tiêu chảy.
Trong trường hợp những nhóm đối tượng này muốn sử dụng thì cần hỏi ý kiến của bác sĩ.
5. Lưu ý khi sử dụng để tránh gây tác dụng phụ
Mặc dù là một vị thuốc quý, mang đến nhiều lợi ích cho sức khỏe, tuy nhiên cũng như bất kỳ dược liệu khác, để sử dụng dây thìa canh an toàn và hiệu quả, bạn vẫn cần biết cách sử dụng nó đúng cách:
- Dây thìa canh có tác dụng hạ đường huyết do vậy trong trường hợp sử dụng quá liều lượng có thể gây ra tình trạng hạ đường huyết quá nhanh, gây choáng váng, đau đầu. Vậy nên bạn cần sử dụng đúng liều lượng theo chỉ định của bác sĩ.
- Ngoài ra việc kết hợp dây thìa canh với các loại thuốc hạ đường huyết hoặc insulin cũng có thể làm giảm đường huyết không an toàn.
- Thời gian đầu bạn nên sử dụng một lượng nhỏ, khi cơ thể đã quen và không xảy ra tác dụng phụ nào thì tăng liều lượng lên và sử dụng như bình thường.
- Nước dây thìa canh sẽ hơi khó uống với những người lần đầu sử dụng. Bạn có thể thêm ngọt nhưng sẽ làm giảm đi tác dụng.
- Bạn cũng cần theo dõi và kiểm tra các chỉ số sức khỏe thường xuyên để phát hiện sớm các bất thường và điều chỉnh cho hợp lý.
- Hiện nay có rất nhiều loại cây có hình dạng tương tự như dây thìa canh. Bạn không nên tự ý thu hái ngoài thiên nhiên, tránh việc sử dụng nhầm khiến bệnh tình nghiêm trọng.
- Tìm mua dây thìa canh ở những cơ sở uy tín, có giấy tờ kiểm định của bộ y tế.
Như vậy, có thể thấy dây thìa canh là một dược liệu quý, được ứng dụng trong điều trị nhiều bệnh lý khác nhau đặc biệt là tiểu đường. Hãy chọn mua dây thìa canh ở những địa chỉ uy tín để có được sản phẩm với chất lượng tốt nhất nhé!
